Chùa Phi Tướng ở phía nam của thành Luy Lâu cổ có tên chữ là “Phi Tướng Đại Thiền Tự”, xưa thuộc xã Thanh Tương, tổng Khương Tự, nay thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, là ngôi chùa thuộc hệ thống Tứ Pháp trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất của nước ta và còn bảo lưu được kho tàng di sản văn hoá quý giá.
Theo thư tịch cổ, các sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Việt sử lược”, “Lĩnh Nam chích quái”, “Thuyển Uyển tập anh”, “Phong thổ Kinh Bắc”, “Việt điện u linh”, “Đại Nam nhất thống chí” cho biết: Các chùa Tứ Pháp được khởi dựng ở vùng Dâu - Luy Lâu vào thế kỷ II sau Công nguyên. Trải các thời đại, các chùa Tứ Pháp đã được trùng tu nhiều lần và để lại dấu ấn kiến trúc điêu khắc đậm nét của các thời Trần, Lê, Nguyễn. Hệ thống chùa Tứ Pháp vùng Dâu là kết tinh của sự dung hội giữa Phật giáo Ấn Độ khi du nhập vào nước ta, với tín ngưỡng bản địa của người Việt cổ thờ các lực lượng tự nhiên (mây, mưa, sấm, chớp), đã tạo nên một trung tâm tín ngưỡng, tôn giáo mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam.
Chùa Phi Tướng vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17), được trùng tu theo kiểu “nội công ngoại quốc” gồm các toà: Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện, Hậu đường, hai bên là hành lang, phía trước là Gác chuông, Tam quan cầu Phật ngự. Sự kiện trùng tu được khắc bia đá có tên “Phi Tướng tự bi ký” dựng vào năm Chính Hoà 18 (1697), nội dung như sau: “Tại xã Lạc Thổ, huyện Siêu Loại, phủ Thuận An, tiểu tăng là Nguyễn Đức Khang, tự Pháp Ninh, đạo hiệu Chân Kính, tiểu ni là Nguyễn Thị Thái hiệu là Diệu Xuân, trụ trì tại bản xã (gồm các thôn Thanh Hoài, Thanh Tương, Lũng Triền) ở ngôi chùa là “Phi Tướng đại thiền sự”. Trước đây có người cha đã làm phúc rất nhiều, nhưng chưa kịp lập bia đá để lại cho đời sau, nên chưa ghi lại những sự việc từ thuở ban đầu. Nay cung kính ghi lại việc như sau:
Đức Đại Thánh Pháp Lôi Phật linh ứng xuất thế, có phật tử vâng mệnh là Khánh Giác Hoà thượng Nguyễn Tôn Sinh, tự là Phúc Đức, hiệu Huệ Khánh Viên Quảng thiền sư, Bồ Tát lão ni là Vũ Thị Nhiên hiệu là Hải Thuận, Vũ Thị Hưng hiệu là Huệ Tính, Vũ Thị An hiệu là Từ Thịnh xuất gia đầu Phật, mang tiền của gia đình hưng công và khuyến giáo mọi người cùng nhau làm phúc chung xây Thượng điện, Thiêu hương, Tiền đường, Hậu đường, hai bên hành lang, gác chuông, tam quan và tạo các tượng Phật, đúc mới quả hồng chung (chuông), khánh báu, in các bản kinh để làm tài liệu tụng độ sau này. Các việc trên hoàn thành tốt đẹp, ghi vào bia đá lưu truyền muôn đời sau”.
Chùa Phi Tướng là công trình kiến trúc điêu khắc thời Lê Trung Hưng còn bảo lưu được đến ngày nay. Toà Tam Bảo có bình đồ kiến trúc kiểu chữ “Công” gồm: Tiền đường 5 gian 2 dĩ, Thiêu hương 2 gian, Thượng điện 1 gian 2 chái với 4 mái đao cong uốn lượn duyên dáng. Năm 1982, toà Tiền đường đã bị đổ sập, chỉ còn lại nền móng. Thượng điện là trung tâm điện Phật, giữa là ban thờ Phật Phi Tướng. Ngài toạ thiền trên toà sen trong khám gỗ lớn chạm rồng, sơn son thếp vàng, thân cao 1,45m, vai rộng 0,55m, đùi rộng 1,05m. Đài sen cao 0,25m với 3 lớp cánh to mập. Ngài có thân hình nữ tính, khuôn mặt đầy đặn, thánh thiện với mũi dọc dừa, lông mày lá liễu, đôi mắt nhìn xuống bao dung, miệng mỉm cười, tay phải giơ lên ngang ngực, ngón tay kết ấn, tay phải để ngửa trên đùi có hạt ngọc “minh châu”; toàn thân được sơn phủ một lớp sơn màu mận chín, biểu tượng của một bầu trời no đủ mây mưa sấm chớp.
Chùa Phi Tướng bảo lưu được hệ thống tài liệu cổ vật quý giá như: tượng Phật, bia đá, chuông đồng cho biết khá rõ những thông tin về lịch sử ngôi chùa, cũng như người được thờ là “Đại Thánh Pháp Lôi Phật” (Ngài vừa là Thánh vừa là Phật). Các sắc phong có niên đại như sau: Cảnh Hưng tứ niên (1743), Cảnh Hưng tứ thập tứ niên (1783), Minh Mệnh nhị niên (1821), Thiệu Trị tứ niên (1844), Tự Đức tam niên (1850), Đồng Khánh nhị niên (1887). Trong số trên, sắc phong có niên đại cổ nhất “Cảnh Hưng tứ niên tam nguyệt nhị thập thất nhật” (tức 27-3-1743) có nội dung ca ngợi công lao to lớn với dân với nước và sự linh thiêng của Đại Thánh Pháp Lôi Phật như sau:
“Sắc Đại Thánh Pháp Lôi Phật, khí hun núi Bắc, uy chấn trời Nam, mênh mang ở trên, vận thần cơ giúp đỡ nhân dân, nối tiếp yên ổn, rực rỡ tiếng tăm, đức sáng tốt đẹp, mãi phù vận nước dài lâu, công lao to lớn hiển ứng linh thiêng. Hợp cử bao phong phụng sự Đại nguyên soái tổng quốc chính thượng sư Minh vương ban sắc chỉ chuẩn ứng phong cho thần là Đại Thánh mậu đức phong công, tuấn liệt Pháp Lôi Phật. Vậy ban sắc!”.
Chùa Phi Tướng thuộc hệ thống chùa Tứ Pháp là trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất, là danh lam cổ tự nổi tiếng, đã để lại kho tàng di sản văn hoá quý giá, hàng năm đã thu hút hàng ngàn vạn Phật tử, khách tham quan khắp mọi miền trong nước và quốc tế.
Đỗ Thị Thuỷ